Psiko-biyolojik varlık bütün faaliyetlerinde şuur sahibi olduğunu gösteriyor. Fakat bu şuur henüz insanın manevî varlığı değildir. Onda ne bilgi, ne sevgi ve değer âlemi başlamıştır. İnsanı hayvandan ayıran esaslı vasıf bu şuurun hareket noktası olan duyulardan başlayarak, hem obje hem süjeyi inşa etmesi, bu analitik çift ameliye ile dış ve iç bilgileri kurmasıdır. İkinci mühim vasfı da, insanın başka insanlara ve tabiata ihtiyaç, arzu ve sevgi ile bağlanması yüzünden bu çift analitik varlığı tekrar birleştirmeye çalışması ve böylece değerleri yaratmasıdır.
Bu takdirde, psiko sosyal ilmi ne mekanik, hattâ ne de dinamik behaviorism üzerine kurulabilir. Her ikisi de varlık mertebeleri arasındaki mahiyet farklarını görmiye mâni olduğu gibi birinden ötekine yükselişin diyalektik izahını yapmıya da engeldir: -Bundan
dolayı, psiko-sosyal ilminin kuruluşunda atılan mühim adımlara râğmen, bu cereyanın ilk bakışta göze çarpan eksik tarafı sarih bir felsefî temele, dayanmaması ve zamanımızın başlıca felsefe cereyanlarına. karşı alâkasız kalmasıdır .
Bütün ilmi araştırmaların temeli felsefî refleksiyondur hükmü üzerinde bir parça duralım.
“Vakaa, ilmî araştırmalarda felsefi temeli lüzumsuz görenler ya ilimler arasında istidlal zincirleri yaparak, sonunda, “ilk” sayılan bazı önermelere ulaşırlar ki, bu suretle ister istemez felsefî bir temel kabul etmiş olurlar. Yahut bütün ilmî konuları hiç bir prensibe bağlamaksızm, birbirinden müstakil bırakırlar ki, o zaman da yalnız; mevziî rabıtalar kurmakla kanılmış, tam izahtan vaz geçilmiş . demektir. Bu kanaatkar görüşün devam etmesine imkân yoktur, çünkü ilim kendi kanununu daha külli ve rasyonel bir kanuna bağlamadıkça yeter izah yaptığına güvenemez. Aksı takdirde ilimlerin vazifesi yalnızca tavsif den ve teknikten ibaret kalacaktır. Esasen bunun böyle olduğunu söylemek de ilimlerin yetkinlik derecesi hakkında umumî bir hüküm vermek demektir ki, bu. da bir nevi felsefe yapmaktır.
Yahut, ilmi araştırmaları yine ilmî ve objektif bir felsefeye dayandırmak isterler. Böyle düşünenler bütün ilmî önermelerin pozitif veya lojik bir tahlilini yaparlar. Felsefe yerine bir nevi sémantique koymak isterler. Her türlü metafizikten korunmak için ilk hakikatin nihayet psycho-linguistique bir tahlil olduğunu söylerler: Bu tarzda araştırmalar tamamen yerinde olsa bile, onların temin edeceği şey mevcut ilimlere yeni bir ilim katmaktan başka ne alabilir? Zaten ilimlerin ihtiyacı, kullandıkları prensip bilgilerinin bedihi bir temele dayanmasını temin etmek olduğu halde, bu . yeni ilimle -tekrar böyle bir temele ihtiyaç hissettiren bir ilmi mevcut ilimler serisine katmaktan başka bir şey yapmış olabilirler mi?
O halde ilmi araştırmalarda felsefî temelden vaz geçmiye imkân görülmüyor. Bu temel Descartes’in bahsettiği gibi, her ilme ait umumî fikirlerin kendisine dayandığı ük bedahetlerin (évidence) bilgisi olacak, böyle bir takım bedahetler ise zaten ispatı istenen bir takım umumî fikirler yardımiyle değil, ancak fıtrî olan bazı sezgilerle., elde edilebilecektir.
Fakat, bedahetlere ait bu sezgi bize. onların şuurda fıtrî olarak mevcut olduklarını bildiriyorsa nasıl olur da bu “ezelî hakikatler” i
tecrübenin verdiği değişen hakikâtlerden ayırabiliriz. Çünkü onlar bilginin temelleri olduğuna göre, ister istemez, bütün bilginin de ezelî hakikatlerle karışması lâzım gelmez mi? Bundan dolayı Kant haklı olarak, bedahetlerin kritik’ini yapmıya lüzum gördü. Bu suretle de tecrübî bilgi ile a priori olan hakikatler arasındaki sınırı çizmiye çalıştı. Böyle bir teşebbüs a priari’lerin sınırını son derecede daraltmaya varabileceği gibi tam tersine “a priori’lerin bütün-varlığa yayılmasına, varlıkla düşüncenin’ ayrılığı esasından varlığın ideal prensipleri olduğunu iddiaya kadar da gidebilir. İşte ferdî, sübjektivizm ile mutlak idealizm arasındaki kararsız med ve cezir bundan ileri geliyordu.
Böyle bir karışıklıktan kurtulmak için -bilginin prensipleri ve bu prensipleri taşıyan: şuurun doğrudan doğruya verileri üzerinde. refleksiyon’ felsefenin en sağlam metodu: gibi göründü . Maine de Biran’ın açtığı bu çığır — her şeye rağmen— zamanımıza kadar feyizli bir araştırma yolu olarak kaldı. Şu kadar var ki, doğrudan doğruya verilere ait mutlak refleksiyon; tecrübe, verilerine ait ilmî genetik’in neticeleriyle daima karşılaşabilir; birinin mutlak hükümleri ötekinin rölatif hükümleri tarafından nakzedilebilir. Böyle bir durum ilimle felsefenin uzlaşma bilmez zıdlığını doğurmaktan başka bir işe yaramaz.
Fakat hakikatte ne E. Haeckel’in. mücerred ve tamimci genetikine, ne de Biran’m sâbit bir şuur haline saplanmış olan refleksiyonuna güvenmek doğrudur. Genetik ancak müşahhas, çok şekilli gerçeklere tatbik edilebilir; ve bunlar da bizzat psiko sosyal oluştan başka bir şey olmıyan insanların kendi gerçeklerinden ibarettirler. Öyleyse felsefenin tatbik sahası umumî fikirlerin içinde vücut bulduğu doğrudan doğruya şuur verileridir; ve tatbik yolu da Genetik refleksiyon’dur. Bu sayede şuurun tamamlayıcı ve zıt ilk verilerine kadar inerek, oradan kendi kendini teşkil etmek için yaptığı çift hareketi takip etmek, bir yandan umumî ve mücerret kavramlara, öte yandan müşahhas ferdiyetlere kadar yükselmek mümkün olur. Felsefenin yaptığı bu inşa edici ameliyeyi, her iyi istikametten normatif ilimler ve sosyolojinin, psikoloji ve tarihin tahlil edici çift ameliyesi karşılar: O suretle ki, birinde genetik refleksiyon’un inşa ettiği normlar, gayeler ve sosyal değerleri normatif ilimler ve sosyolojik İlimler tahlil etmek suretiyle kontrol eder. Nitekim aynı metodun inşa-ettiği şahsiyetleri ve-tarihi perspektivi, psikolojik ve tarihî ilimlerin tahlili kontrol eder.
MSÜ Sosyoloji Bölümü Notları 